Trải qua hơn 600 năm tuổi, cây me lùn cổ thụ đã song hành cùng sự hình thành, thống nhất và chứng kiến quá trình thịnh vượng cũng như suy tàn của vương quốc Lanxang nói riêng và tiến trình lịch sử của dân tộc Lào nói chung.
Gốc me sừng sững trong lòng cánh đồng Thong Na Tom, trải dài từ bản Kang đến bản Nakok, huyện Phieng, cách tỉnh lỵ Xaynhabuly hơn 30km về phía Nam là chứng tích lịch sử hơn 600 năm của vương quốc Triệu Voi. Theo tư liệu lịch sử, cánh đồng Thong Na Tom mà cây được trồng lên là một trong những chiến trường khốc liệt nhất giữa các bộ lạc thời kỳ trước khi vua PhaNgum thống nhất Lào vào năm 1354. Nguồn gốc cái tên Thong Na Tom xuất phát từ trận đánh đẫm máu giữa nhà vua trị vì xứ Xiengthong ( LuongPhaBang) thời bấy giờ là ChaoPhaKhamHiao với các bộ lạc miền nam.
Lịch sử mô tả kết quả trận chiến là “ thây chất đầy đồng” khiến hàng trăm đàn quạ bâu đến rỉa xác quân lính tử nạn. Từ đó dân gian gọi tên chiến trường đó là ThongNaTom, trong đó “Thongna” nghĩa là cánh đồng, “ tom” nghĩa là bâu, đậu.
Sau chiến thắng lịch sử, ChaoPhaKhamhiao, vị vua cuối cùng cai trị xứ LuongPhaBang cổ ( 1351-1353) đã tổ chức ăn mừng và cho trồng một cánh rừng với rất nhiều loại cây tại ThongNaTom để ghi nhớ chiến tích oanh liệt mà nhà vua và quân đội của mình đã thực hiện được.
Tuy nhiên, sau hàng trăm năm dòng chảy lịch sử, quá trình đốt rừng làm rẫy của nhân dân đã khiến chiến tích oanh liệt xưa kia không còn nữa, chỉ để lại gốc me cổ thụ vẫn còn sót lại như một nhân chứng lịch sử cho con cháu đời sau biết được quá trình hình thành và phát triển của dân tộc Lào./.
(Theo lời kể và tư liệu của Thầy Sulikorn Chaleunsouk, Trụ Trì chùa Watpaphousavanhvanaram, huyện Phiang, tỉnh Xaynhabuly)
